સંભારણાં (૯): બ.ક.ઠાકોર, તા.૨૮-૧-૧૯૯૭

બળવંતરાય અને નિરંજન ભગત

આજે અઢાર વરસે સંભારું છું ત્યારે કેટકેટલી ધૂળ વસ્તુઓ અને સૂક્ષ્મ વાતો આંખ અને અંતર સામે એકસામટી આવે છે. ખાટલો, હીંચકો, ટેબલ, ખુરશીઓ, કબાટો, પુસ્તકો, ચિત્રો, હેટ, લાકડી, ઓવરકોટ, ચા-નાસ્તો અને તેમનો સેવક પાંડુ સાક્ષાત્ થાય છે. રોષમાં હોય ત્યારે એમનું કઠોર ‘હં’ અને ડાબા ખભાથી જમણી કેડ લગી વીંઝાતો એમનો જમણો હાથ, પ્રેમમાં હોય ત્યારે એમનો ઋજુકોમળ અવાજ -ટેઇપરેકોર્ડર અને મુવી કેમેરા વિના એનો ખ્યાલ આપવો જ અશકય છે. એમની બે વાતોનું મારી સ્મૃતિમાં, મારા હૃદયમાં અદ્વિતીય સ્થાન છે.

બલ્લુકાકા લાંબા ઊંડા મૌનમાં ચાલ્યા ગયા. એમાંથી પાછા આવીને એમણે ઋજુકોમળ અવાજે પૂછ્યું, 'I don't know what poetry is. Do you?” મેં કહ્યું, 'No, I don't.' એમણે કહ્યું, ‘After all these years I don't know what it is. It's a mystery.' અને ફરી પાછા લાંબા ઊંડા મૌનમાં ચાલ્યા ગયા.

૧૯૫૧ના ઉનાળાની લાંબી રજાઓ પૂરી થતી હતી. અમદાવાદ આવવાના દિવસને આગલે દિવસે બલ્લુકાકાની વિદાય લીધી. મેં કહ્યું, ‘બલ્લુકાકા, પરમ દિવસે સવારે કૉલેજ ખૂલે છે. કાલે રાતે અમદાવાદ જાઉં છું. કાલે મુંબઈ છોડવાની તૈયારીમાં હોઉં અને આખા દિવસમાં એવું બને કે તમને ન મળી શકું તો મનમાં એનું દુ:ખ રહી જાય. એટલે આજે જ ‘આવજો' કરું છું.’ પળમાં આનો અર્થ એ પામી ગયા. લાંબા ઊંડા મૌનમાં ચાલ્યા ગયા. એમાંથી પાછા આવીને એમણે ઋજુકોમળ અવાજે પૂછ્યું. ‘તમને અહીં ક્યાંય કામ ન મળે?” ગદ્દગદ અવાજમાં સહેજ કંપ હતો. પળમાં આનો અર્થ હું પામી ગયો. મેં કહ્યું, "બલ્લુ કાકા, મને અહીં કામ તો મળે પણ પછી હું તમને આમ રોજ ન મળી શકું.' એમણે કહ્યું, 'Yes, that also is true. Alright ! Then go You're a young man. You must be having many things to do. But if you remember an old man like me, then once in a while do drop a line.'

- નિરંજન ભગત

(સ્વાધ્યાયલોક-૭)

•